Davids falne hytte.
Amos 9, 7-15.
Am 9, 7 Så seier Herren: De Israels born, er de meir verde for meg enn borna åt etiopiarane? Har eg ikkje ført Israel opp frå Egyptarlandet og filistarane frå Kaftor og syrarane frå Kir?[1: 5. 2Krøn 14: 12. Jes 43: 3.]
Am 9, 8 Sjå, augo åt Herren Herren er vende mot dette syndige riket, og eg vil rydja det ut frå jorda. Men eg vil ikkje heilt rydja ut Jakobs hus, seier Herren. [Sal 34: 17. Sak 4: 10. 1Pet 3: 12.]
Am 9, 9 For sjå, eg byd at Israels-ætta skal ristast mellom alle folkeslaga, liksom ein rister i eit såld, og ikkje eit korn fell til jorda.
Am 9, 10 For sverd skal dei døy, alle syndarar i folket mitt, dei som seier: Ulukka skal ikkje nå oss eller koma over oss! [6: 3. Obad 3.]
Domstalen kjem ofte att hjå profetane. Først samanliknar han Israel med andre nasjonar og stiller dei på linje med dei: Etiopia, Egypt, filisterane og syrarar. På ein måte er alle like for Gud: Han slår ned på synda. Han har vist det gong etter gong: Når Israel synda mot Gud, kom dom og straff. Slik er det med alle folk. Dei som syndar, er som framande for han og han kjenner dei ikkje.
Herrens augo er vende mot det syndige rike. Han slepp dei ikkje av syne før straffa kjem og dei er utsletta av jorda. Det er biletspråk om den totale dommen.
Har eg ikkje ført Israel opp frå Egypt og filisterane frå Kaftor. Dette har ein forklart på fleire måtar. Anten slik at Israel ikkje skal kunne stola på at dei er trygge av di dei er Guds utvalde. Han har jo ført dei ut frå Egypt, og difor kan han ikkje straffa dei som han gjer med heidningane. Eller slik: Det er eit vitnemål om at Herren har makt over alle folk, også Israel. Han har ført dei fram før, og har framleis makt til å gjera med dei som han vil. Det gjeld òg dommen når dei har synda.
Likevel er ikkje dommen endeleg og håplaus. Han vil ikkje heilt øydeleggja Jakobs hus. Det er tanken om ein rest som kjem att og at Herren vil reinsa sitt folk. Dei som let seg reinsa, vil Herren spara. Keil skriv om dette: ”Så vidt som Israels rike er syndig, skal dei utslettast av jorda. På grunn av utveljinga er det i folket ein kjerne, ein heilag sæd, som Herren vil skapa om til eit nytt, heilagt folk og Guds rike.” Denne rest av folket skal Herren skilja ut frå dei gudlause når dommen kjem over folket. Det vert som når ein ryster eit såld med korn i. Agner og støv skal bort og det rette kornet ligg att. Difor vil Herren spreia dei mellom folka. ”Ikkje eit korn fell ned på jorda.” Herren kjenner sine, kor små og ringe dei er. Difor vil han berga dei gjennom dommen. Jfr. Salme 91, 7 og 1. Pet 1, 5. Men dei sjølvtrygge syndarane skal ikkje trøysta seg med det. Dei må døy for sverdet, v. 1-4.
Og Fjellstedt skriv til v. 10: ”Slik talar det ubotferdige og sikre hjarta: Ulukka er ikkje så nær, døden er ikkje så nær, domen er ikkje så nær. Dei lever som om dei hadde gjort ei pakt med døden og som om ingen dom var i vente.”
Am 9, 11 På den dagen vil eg reisa opp att Davids falne hytte. Eg vil mura att rivnene hennar og reisa opp det som er brote ned i henne. Eg vil byggja henne opp att som i gamle dagar, [Jer 24: 6. 31: 28. Apg 15: 16.]
Am 9, 12 så de får ta i eige det som er att av Edom, og alle heidningfolka som vert kalla med mitt namn, seier Herren, han som gjer dette. [4M 24: 18. 5M 28: 10.]
Dette er eit framhald av det som alt er sagt i versa ovafor. Men perspektivet vert mykje utvida. Profeten talar om det sanne Guds rike som Herren vil oppretta av jødar og heidningar i den nye pakta. ”På den dagen” er tida etter dommen ovafor når alle syndarar er utrydda av folket.
”Davids nedfalne hytte” er Davids hus og slekt i den fornedra tilstanden dei var i då. Davids rike og ætt var som ei gamal hytte som låg i ruinar. Berre to stammar var att av det gamle tolvstammefolket, nemleg Juda og Benjamin. Og dommen og reinsinga ville nok koma over dei òg. Men Herren ville reisa dei opp att ein dag. Hola i muren skulle han mura att, og riket skulle verta som i stordomstida under David. Det skulle verta eit folk og ein konge, Hos. 1, 11.
Oppfyllinga av dette kom ved Jesus Messias. Han var fødd av Davids ætt. Og han hadde alle lovnadar i seg. Han gjerning var nett å gjera opp for synda og gjera det mogleg for dei som vende om, å verta Guds born. Det var ei stor oppreising.
Seinare vil det henda meir. Det vart klårt i det nye testamentes tid at heidningane høyrde med til riket, fullt og heilt. Dette var nok forkynt i GT fleire gonger, men det var som om jødane berre såg seg sjølv, og at andre folk måtte bli jødar for å bli Guds folk. Peter fekk ei sterk oppleving før han såg det, Apg. 10-11. I dei to tusen åra som er gått etter Jesu tid, har Guds rike gått over verda med siger. Mange er vunne for Herren i mange land. Sjølv om det er motstand og uvilje mot Guds rike mange stader, veit me at det òg er i samsvar med Guds ord. Herren har mange fiendar, og menneska let seg bruka i den striden. Men det kan ikkje viska ut den herlege tanken på dei mange som i tida før er vunne. Og me slepp ikkje tanken på at mange fleire kan og skal vinnast før den endelege dommen kjem.
Edom i v. 12 var mellom dei bitraste fiendane for Israel og som dei kjempa mest med. Sjølv slike vil Herren sigra over i si tid. Det er styrken i trua. Men mellom dei argaste fiendar vil det òg koma nokre frelste – dei som er att av Edom.
Elles viser vel dette ordet at det vil koma ei stor misjonstid og innhausting mellom heidningane. Til nå har me sett mykje oppfylling av dette ordet, og me veit ikkje kva som vil henda seinare. Heile verda kan nå høyra kallet gjennom dei ulike media.
I Apg. 15, 16f nemner Jakob dette ordet i gresk omsetjing og dermed litt endra (etter LXX). Han nyttar det som prov på at heidningane som vende om ikkje treng omskjering eller å halda Moselova for å verta frelste. I praksis tyder det at dei ikkje trong å verta jøde for å verta frelst. Gud skal frelsa heidningane direkte når dei vende om. Då vert dei ein del av Guds folk. I den nye pakt er Guds folk sett saman av både jødar og heidningar. Og det er eit vitnemål om Guds nåde. Me kan berre ta imot frelsa utan å gjera noko.
Ordet er altså oppfylt i Kristus då folk kom og vende om til han. Og i endetida vil det oppfyllast endå meir, når heile Israel skal bli frelst. Rom. 11, 25f.
- Nå er det òg ei anna tolking til dette verset, eller rettare ei ny vidareføring av det. Somme seier her at ordet òg talar om Israels nasjonale rike, og det skal opprettast på nytt i den siste tida. Det er med andre ord eit prov for at Israel i dag er ei oppfylling av Skrifta. For Davids rike jo eit nasjonalt rike med geografiske grenser. Og det låg nede i mest to tusen år. Så vart det reist opp att i 1948 og har vorte bygd opp i åra etter. Me bør ikkje avvisa at denne tanken òg ligg i dette ordet. Det treng ikkje motseia det evangeliske aspektet me har vist før.
Am 9, 13 Sjå, dagar kjem, seier Herren, då han som pløyer, skal nå att han som haustar, og han som trakkar vindruer, skal nå att han som sår ut sædet, og fjella skal drypa av druesaft, og alle haugane skal fløyma over. [3M 26: 3 ff. Joel 3: 23.]
Am 9, 14 Og eg vil gjera ende på fangenskapet for Israel, folket mitt. Dei skal byggja opp att dei øydelagde byane og bu der og planta vingardar og drikka vinen frå dei, og dei skal dyrka opp hagar og eta frukta frå dei. [5M 30: 3. Jes 58: 12. 61: 4. 65: 21. Jer 29: 14.]
Am 9, 15 Eg vil planta dei i landet deira, og dei skal aldri meir verta rykte opp or landet sitt, det som eg har gjeve dei, seier Herren din Gud.
Dagar som skal koma i v. 13 er tida i den nye pakta. Davids rike er oppretta på nytt med rik velsigning. Då skal ”plogmannen nå haustmannen”. Så raskt vil grøda veksa alt vår og haust mest kjem på same tid. Det er biletspråk om ei rik tid. Medan dei presser druene om hausten, er det ny såtid. 3. Mos. 26, 5. Fjella dryp med druesaft og haugane fløymer over. Det er rikdommen i hausten. Joel 3, 23.
På den tida skal alt fangenskap for jødane vera slutt, v. 14. Då vert det ei stor nyreisingstid i landet der både byar og gardar og hagar skal verta som aldri før. Dette er òg uttrykk for ei frigjering frå alt det som og dei som har undertrykt folket. Den åndelege sida må òg vera med her. Fangetida er òg livet i synd og heidenskap. Ei åndeleg frigjering vil koma seier Guds ord. Etter sitt vesen er det ein evig og uendeleg haust med glede (Jonas Myhre). Salme 98, 4.
Men den jordiske sida er òg klårt framme i desse versa. Det ser me i v. 15: Herren skal planta dei i deira eige land. Det kan ikkje vera noko anna enn Israel i Midtausten. Ordet planta talar om at dei skal verta rotfeste der. Og det skal dei vera for alltid etter dette. Dei skal aldri meir rykkjast opp. Og landet er deira, ikkje av di dei har teke det militært. Dei har fått det som ei gåve frå Gud sjølv. Og då skal dei aldri meir jagast ut or landet, v. 15. Det er ein evig arv.
Desse to sidene kan gå parallelt og treng ikkje motseia kvarandre: Det åndelege Guds folk får oppleva den store frelsa ved Jesus Messias, og jødane, Israels folk, får sitt eige land der dei kan flykta til frå trengslene. Dette siste tok til i 1948 då staten Israel vart oppretta, Eretz Israel. Og det er eit tidarteikn – dei siste dagar er nær.
***
Etter desse siste profetiane ser det ut til at Amos har fullendt si gjerning. Kanskje dreg han så attende til Tekoa i Sør-riket. Kanskje det òg var litt av grunnen til motstanden frå presten i nord. Kva hadde han frå sør noko med å tala dei til rette som budde i nord?
