17) Jona 1,

17)OM JONASBOKA.
Jona 1,

Jonasboka er ei heilt spesiell profetbok. Her finn me ingen eigentlege profetord med unnatak av den korte forkynninga i Ninive: Om førti dagar skal Ninive verta lagd i grus (3,3). Derimot finn me ei sterk profethandling i boka. Hjå andre profetar står bodskapen i sentrum. I Jonasboka står heller bodberaren eller profeten sjølv i sentrum. Det har vore sådd mykje tvil og reist sterk kritikk mot denne boka. Likevel ser me at ho vart godkjend av Jesus sjølv (Mat. 12, 39f; 16, 4.). Det er tydeleg at han brukar hendinga med Jonas som ei historisk hending. Det har hendt slik det står skrive.

Det er underet i boka som kritikken skriv mest om og kritiserar mest. Difor kan synet på Jonas bli ein prøve på bibeltruskapen vår, om me trur det uforståelege. Det er igrunnen der all bibeltruskap vert prøvd.
Så ser me litt på tida dette hende i. Det har truleg vore under eller kort etter Jeroboam II (827-783 f. Kr.).Dette går fram av 2. Kong. 14, 25 som er einaste staden Jonas er nemnd i GT utanom denne boka. Der står at han var son til Amittai frå Gat-Hefer som ligg nord for Nasaret i Galilea. Der er og fortalt at Jonas hadde profetert før at Israel skulle få igjen landområde som var teke frå dei: Frå Hamatvegen til Moavatnet. Det kan gjelda austre del av Israel langs Jordan. Johs. Sandved seier det gjeld Syria eller ein del av det.
Det profetordet vart oppfylt. Det synte seg altså at Jonas var ein sann profet! Og folk i landet må ha kjent han. Og dette var altså 800 f. kr. - omlag 100 år før Esaias. Andre meiner hendinga skjedde seinare, omlag 780-750 f. Kr.

Nå kom altså eit nytt oppdrag. Og det var heilt annleis enn før. Og det fekk eit anna utfall. Før hadde han profetert til og om Israel som var Guds eige utvalde folk mellom alle heidningar på jorda. Nå skulle han sendast til eit ganske anna folk. Og nett dette gir oss nøkkelen til å skjøna innhaldet i denne boka.


1. NINIVE SI SYND, 1, 2.
Denne gongen var Ninive misjonsmarka hans. Det er første gong ein jødisk profet skulle gå til eit heidningeland og forkynna Guds ord. Og Jonas er den einaste profeten som gjorde det. Difor er det som hende her spesielt og får eit større profetisk perspektiv enn han og samtida kunne forstå. For det er Gud sin tanke og omsut med heile verda som ligg i framhaldet av boka.

a) Ninive var ein stor by. Det står fleire gonger (1, 2; 3, 2; 3, 3; 4, 11). I det siste verset er og sagt det var 120 000 som ikkje kunne skilja mellom høgre og venstre. Det gjeld truleg små born. Folketalet må då ha vore 5-600 000, kanskje meir. Storleiken ser me og av uttrykket: han var tri dagsreiser lang (3, 3). Her var altså mange sjeler som måtte bergast frå undergangen. Og Jonas skulle vite at det var mange andre menneske som trong bodskapen frå Gud.

b) Vondskapen i Ninive var stegen opp til Gud og kome for hans åsyn. Det tyder at folket hadde synda. Det er sant at alle menneske er syndarar og gjer det som er galt. Men nokre gonger syndar folk ekstra mykje og stygt. Det flaut over i Ninive, som i Sodoma og Gomorra.

Det får me eit bilete av i profeten Nahum kap. 3. Der er sagt at Ninive var ein blodstad, den var full av løgn, vald og røvarar. Det var dynger av lik der og dei dreiv utukt. I kap. 2, 10 står om å rana sølv og gull. Det var ingen ende på skattane - og det var overflod og nøgdi av allslags dyre ting. I kap. 2, 12 er byen kalla løvene sin bustad eller løvehiet.

Me møter altså ein kombinasjon av velferdsstat og eit hemningslaust syndeliv. Dette er sagt om ei tid seinare enn Jonas (og det viser at vekkjinga ikkje varte ved i den heidenske byen). Slik var han ein god parallell til Sodoma.
Me kan vel med rette spørja om korleis vårt folk er i høve til dette? Er det synd og open skam mellom oss? Og er folket opptekne med materielle ting og nyt velferdsstaten? Det er ikkje vanskeleg å sjå at tida vår kan likne på fråfallsbyar og tider i eldre tid.

Mange i dag har ein ytre moral som ikkje er etter Guds vilje og ord. Gud vil at folk skal leva rett sjølv om dei ikkje trur på han! Vårt folk har på mange måtar forlete Guds bod og fylgjer kjøtet sine lyster. Det avspeglar seg og i lovane våre. Men i tillegg til det har alle menneske ein indre uvilje mot Gud og hans vilje. Det er kjøtets lyst som bur i mennesket etter syndefallet og som er Gud imot. Rom. 8, 7. Slike menneske kan godt leva eit ytre anstendig liv og ha ein moral som er like bra som mange kristne sin ytre sett. Men det er ikkje det me kan prestera som tel religiøst sett. Det er vårt hjartetilhøve til Gud og Jesus.

Som kristne er me heller ikkje fri synda. Den bur i oss (Rom. 7, 20). Og den kan gi seg utslag på mange måtar - i sløvhet, åndeleg søvn, stolthet, utakksemd og verdslegdom. Slike synder skal ikkje herska i ein kristen. Dei skal drepast ved dagleg anger og bot", etter luthersk lære.
Ninive var nok ei hard misjonsmark for Jonas. Og berre det kunne vere grunn nok til å vegra seg og seia nei til kallet.

2. GUD ELSKA NINIVE, kap. 1, 11.
Gud ville berga denne byen og dette folket. Difor sende han Jonas som bodberar. Gud kan ikkje sjå roleg på at folket går fortapt sjølv om dei syndar mot han. Han elska heile verda, Joh. 3, 16. Det er ikkje sant at Gud kastar folk i helvete. Dei vel den vegen sjølv trass i at det fins von om berging. Paulus skriv til Timoteus: Gud vil at alle menneske skal verta frelste og koma til å kjenna sanninga, 1. Tim. 2, 4. Og Peter skriv slik: Herren vil ikkje at nokon skal fortapast men at alle skal koma til omvending, 2. Pet. 3, 9.

Gud elska den syndige byen. Og hans overordna mål med alle er at dei må bli frelst. Det gjeld og oss kor syndige me så er. Gud er glad i oss. Han godkjende ikkje synda i Ninive, like lite som han gjer det med oss. Men han ville frelsa folket frå synda. Han ville få dei ut or syndelivet.

I kap. 3,3 står det at Ninive var ein stor by for Gud. Han ser alltid stort på menneska og ser det store i den djupast falne syndar.
Difor var det von for folket i Ninive. Dei kunne bergast. Det ville han visa Jonas.

3. GUD TRONG EIN REIDSKAP.
Når Gud treng ein reidskap i si teneste, tek han dei alltid frå Guds eige folk. Han kan normalt ikkje bruka andre enn sine.
Her fekk Jonas kallet til å gå. Gud sa til han: stå opp og gå til Ninive, v. 2. tal for byen. Det er alltid kallet. Han skal ikkje berre tala til dei eller om dei. Han skal tala mot dei. Dette kallet innebar fleire ting for han:

- Bryt opp - frå dei relativt trygge kår i Kanaan og heimlandet. Her var det meir ro for han nå. Ninive var den store og ukjende staden for han. Slik kan det ofte vere for Gud sine sendebod.

- Han skal gå, og han får eit bestemt mål for reisa si og kallet. Me har alle ein plass i Guds rike der Gud vil me skal stå. Plassen kan vere ulik andre sin.Det viktige er at me står på post, er trufast der me er sett. Då er plassen alltid viktig. Å finna plassen kan vere vanskeleg. Me må venta på Guds vink. Men ein godt teikn er at me er urolege for sjelene, at me får naud for at dei må bli frelst. Det er Guds mål for alle. Når dette blir lagt over oss, då gir Gud oss noko av sitt mål og sitt sinn. Då er me på rett veg. Det var slik då fleire misjonsselskap vart stifta: nokre fekk naud for sjelene i andre land. Dei måtte bli frelst. Og så kalla Gud ein reidskap til å gå med ordet.

- Han skulle tala. Det står ikkje her noko om bodskapen, kva han skulle seia. Den skulle han få av Gud.Det viktige her er at oppgåva hans var å tala ordet frå Gud. Han skulle ikkje til Ninive for å driva sosialarbeid eller politikk eller noka form for moralpreik. Nei, han skulle tala eit ord frå Gud. Det skulle vera løysinga. Difor står det i v. 1: Herrens ord kom til han. Og ingen kan bli ein reidskap for Gud før han får eit ord eller ein bodskap frå Gud å gå med. Ordet tyder å ropa ut (kera). I den greske omsetjinga (LXX) står ordet forkynne (kerykson). Og nett slik er det med oss: me er sendt til denne verda for å ropa ut bodskapen frå Gud. Og det er å forkynna evangeliet om Kristus.

Her treng Gud alltid hjelp! Det er Guds ufattelege frelsesplan. Han gjorde seg ikkje bruk av englar eller helgenar eller dei døde. Han har sagt han vil bruka frelste syndarar. Dei skal gå med den glade bodskapen om frelse. Han kunne ikkje bruka dei døde. Folk ville rett og slett ikkje tru meir om dei døde stod opp og talte, Luk. 16, 31.
Så er me då sendebod i staden for Kristus, 2. Kor. 5, 20. Kvar kristen står på sin plass i Kristi stad! Han står ikkje personleg i heimen eller på arbeidsplassen din. Du står der som Jesu stedfortredar! Det er ein veldig tanke.

I same brev skriv han at me er Kristi brev, kjent og lest av alle menneske, 2. Kor. 3, 2-3. Vårt liv er eit brev frå himlen til andre. Det er stort at det er slik, men veldig alvorsamt. Korleis er brevet? Les dei om Jesu vilje til å frelse alle. Les dei om eit heilagt liv i teneste for Gud? I 2. Kor. 2, 15 står at me er Kristi vellukt for Gud, eller ein god ange (NO-78). Me er det. Me skal ikkje streva etter å bli det. Når me høyrer Jesus til er me vellukt for Gud - mellom frelste og fortapte. Så sant me lever med Jesus vil andre kjenna denne dufta. Men - det er alvorstanken i dette: har noko av verda sin ange blanda seg i det? Stikk noko fram av mitt eige og skjemmer ut det som er av Gud? Her må me alltid vere vakne og i bøn om at det ikkje må skje.


4. Jonas SVIKTA KALLET.
Dette er det tristaste i Jonas sitt liv og den svartaste flekken på ein kristen. Tenk å svikta kallet frå Gud. Med tanke på at han har gjort seg avhengig av oss, vert det alvor. Mon ikkje det hender ofte? Tru om me ikkje mange gonger er ein Jonas.

I v. 3 står det at han stod opp og tok ut på vegen. Men det heile fekk ein feil retning. Han reiste motsett veg av det Gud ville. Kor likt er det ikkje oss, og kor lett er det ikkje å ta ut på den vegen. Hjå Jonas finn me fleire trinn på vegen ut i ulydnad og bort frå kallet. Nokre ord viser det, og det er ein bibelsk psykologi som går igjen hjå mange. Kanskje du har opplevd det same?

1) Han ville fly til Tarsis - slik må det visstnok omsetjast. Og det er noko i menneske sitt hjarta som ikkje vil gå Guds veg. Også ein kristen kjenner det. Her ligg noko i oss som seier rett og slett nei til Guds ord og vilje. Det er naturleg for det gamle menneske, den falne syndige natur. Jonas sitt fall tok til der - i hans indre. Difor skal me vere forsiktige med det som bur i oss. Det er slangegifta som ligg løynd der inne. Han ville til Tarsis. Me veit ikkje sikkert kor det var, men ein reknar med at det var i Spania. Den gong var det den ytste grensa av den kjende verda. Så langt som mogeleg bort frå Gud ville han gå.

2) Han drog ned til Joppe. Truleg kom han frå fjellandet anten ved Jerusalem som ligg 800 m o h eller frå bygdene i Galilea der han var frå. Joppe er ein kjend og gamal by. Han er nemnd så tidleg som på Josva si tid, kap. 19, 46. Dan si stamme skulle eiga landområde hit. Han er og kjend i NT, Apg. 9, 36ff.

Me merker oss at han drog ned. Frå høglandet og ned. Og vegen bort frå Guds ord og bod går alltid nedover åndeleg tala.Då kan det ikkje bera oppover men bort frå Guds velsigning og til sist frå Guds rike i synd og fråfall. Der gjekk Jonas sin veg, og mange har fylgd han sidan.

3) Han fann eit skip som skulle til Tarsis. Det viser korleis han hadde leita etter ein utveg til å koma bort frå Guds kall. Når me ikkje vil lyda Guds kall, leitar me gjerne etter eit påskot til å sleppa. Me vil gå ein lettare veg. Guds veg synest oss for tung og vanskeleg. - Og Satan ordnar alltid med skyss. Det låg så vel til rette for han. Det var berre å gå ombord. Det skal læra oss at ikkje alt som er lettvindt eller ligg framfor oss er etter Guds plan. Mange tok feil slik avdi utgangspunktet var feil. Dei ville ikkje gå den vegen Gud i byrjinga staka ut. Og då blir alt feil. For sjølve retningen er gal.

4) Jonas betalte frakta. Tenk det. Han var viljug å betale for å kome bort frå Guds veg. Så var ikkje vegen så lett likevel. Han måtte ofra noko for å sleppa Guds kall. Det vil alltid kosta å røma unna Guds kall og vilje med oss. Eit sårt sinn kan plaga folk heile livet når noko slikt gjekk galt.

Men betalte Jonas alt? Mon han ikkje fekk betale heile livet for utruskapen sin. Mon ikkje turen til havs vart eit ope sår så lenge han levde seinare. Det er gjerne slik.Dei går som vengeskotne fuglar og misser fred og glede. Det vonde samvitet plagar og tærer på ein. Kven av oss har forresten ikkje nokre slike minne? Mon ikkje Jonas har fleire slektningar enn me ofte kjem på.

5) Så gjekk han ombord. Han sa farvel til heimlandet og folket sitt. Han skulle ut i "Diasporaen" i flukt frå Gud. Kva tankar hadde Guds profet i ei slik stund? Mon han ikkje nå var så blinda av Satan at han berre tenkte på ein einaste ting: å kome vekk frå Kanaans land, frå Israel? Paulus skriv og om det: Den Vonde har forblinda dei vantru sitt sinn så dei ikkje skal sjå herlegdomen frå evangeliet. 2. Kor. 4, 4.

Dette gjeld sjølve frelsa: du fekk eit kall frå Jesus til å koma til han og bli frelst. Var du ulydig mot det kallet? Er du kanskje på flukt frå Gud og gøymer deg for kallet til frelse? Adam og Eva gøymde seg mellom trea i hagen etter at dei hadde synda. Det er vegen bort og ut i mørket. Ennå lyder eit kall om å venda om, kome attende og ta imot Guds frelse på nytt.

Eller gjeld det eit kall til teneste for Gud? Kva gjorde du og kva gjer du med kallet til å gjera noko i Guds rike på jord? Det var kanskje ikkje kallet til å reisa og preika eller bli misjonær. Men kallet til å bruka noko av fritida og pengane dine til Guds sak? Kva gjorde du med det? Paulus sa: Difor var eg ikkje ulydig mot det himmelske synet (kallet).Han gjekk og vart brukt av Gud i tenesta. Derimot var det annleis med Demas. Han fekk og eit kall og var med ei tid. Men så fekk han kjærleik til denne verda og let den få overtaket. Dermed forlet han tenesta. Kjærleik til verda er ofte kjærleik til tinga i verda. Du vert oppteken av dei meir enn av himmelen og Guds rike. Det er ein fårleg veg.

Så flykta han. Turen ut i Middelhavet tok til. Nå måtte han koma vekk. Bort frå Herrens åsyn. I det ligg nok tanken at det gjekk an å røma frå Gud, bort frå hans nærleik. Det er og eit Satans bedrag. Det er ingen som kan gjera det, slik David skriv i Salme 139.

Berre ein ting må skje med den som er på flukt: me må snu, kome heimatt før det er for seint. Då er det tilgjeving - også for ein Jonas! Det er Guds ufattelege nåde og kjærleik. Han elskar den som er på flukt.