JONAS V.
JONAS DREG TIL NINIVE, KAP. 3.
Jonas hadde vore ulydig mot kallet frå Gud og vart difor kasta i havet. Gud berga han på underfull vis.
Me veit ikkje kor det vart av sjøfolka som var ombord i båten. Dei vart berga, det er klårt nok, og dei trudde på Gud. Det er og tydeleg. Det kan vere at dei kom attende til Joppe for ei tid. Men dei har sikkert teke ut på ny fart til Tarsis, dei var truleg handelsfolk, eller det var ein båt som frakta folk og varer for andre. Det må ha vore med underlege tankar dei tok ut på neste reis. Det var igrunnen ei så spesiell oppleving at det er rimeleg dei snakka om det i Joppe og der dei elles kom.
Skal tru om ikkje dei sette ut rykte om dette som hadde hendt. Og ryktet om folk pleier å gå fortare enn folket sjølv kjem fram. Difor er det ikkje utruleg at ordet om profeten Jonas nådde Ninive før han sjølv kom fram dit. Nokre tolkarar har vore inne på denne tanken. Og då var folket førebudde på ein måte. Dei tok til å skjøna at Gud kunne gjera store ting, og det skapte otte i hjarta.
Hovudpersonen reint menneskeleg i dette avsnittet vert nå profeten Jonas og vegen hans mot aust. Det tok nok ei heil tid anten han drog til fots eller med karavane etter tida sin skikk.
Me vil sjå fleire ting i dette kapitlet som lærer oss noko om Guds veg og vilje om menneska.
1) Eit nytt kall, v. 1.
Det første me les her er at Jonas fekk eit nytt kall av Gud. For andre gong ba Gud han gå til Ninive. Det viser oss kor nådig Gud er og gir mennesket ein ny sjanse. Og det gjeld både til frelse og til teneste. For ingen av delene fortener me. Det blir alt saman av Guds nåde.
Det gamle Israel var ofte ulydig og fall frå Herren. Då kom kallet på nytt. Det ser me t. d. ved profeten Jeremia (3, 22): Vend tilbake du fråfalne barn, og eg vil lekja fråfallet, seier han. Slik har han vore med mange, ja kanskje med alle av oss.
Gud kunne lete Jonas fare. Han hadde ingen rett til å få ein ny anledning. Fanst det ikkje andre profetar i Israel som kunne gå? Ville ikkje ein annan vore meir skikka og viljug til denne tenesta?
Nei, han slepp ikkje Jonas så lett. Han prøver ein gong til.
Det ser me tydeleg i Israel si soge. Lova vart gitt ved Moses, står det. Joh. 1, 17. Det var til Israels folk som ei paktslov: ved å halde den skulle dei bli frelst. Som alle bibellesarar veit, vart det forfeila. Ingen makta det. Ikkje avdi lova var dårleg eller ute av stand til å visa folk Guds vilje. Nei, det var menneske som var udugeleg. Rom. 8, 3. Kjøtet, eller den gamle, falne menneskenatura, var ikkje i stand til å halda ein einaste bokstav i lova. Alt feila og ingen i Israel vart frelst på den måten.
Så viste Gud ein ny veg. Han kalla igjen, ved Jesu nåde. Han innbyr syndarar til å koma slik dei er for å bli Guds born. Det er Guds eigentlege tale til alle menneske, også nå. Difor er alltid oppdraget frå Gud å forkynna det Guds ord seier.
Difor står det her: Då kom Herrens ord til Jonas. Det minner oss om at me må få noko frå Guds ord før me kan gå med ordet.Me skal ikkje laga til noko sjølv eller tenkja ut gode tankar. Me skal be Gud om å få eit ord me kan tala. Det gjeld både talaren og dei som skal opna eller vitna i eit møte. Ingen ting av det menneskelaga kan velsigna andre. Det blir berre prat og snakk. Det må ha blitt openberra av Gud sjølv. Jesus sa til Nikodemus: Me talar det me veit, og vitnar det me har sett. Kva har me sett i ordet og i Guds frelse og nåde? Det er det som kjem att i eit sant vitnemål. Når me har fått noko frå Gud, kjem kallet frå Gud til å bera det vidare. Det var dette kallet Jonas fekk.
2) Jonas var lydig.
Denne gongen reiste Jonas seg og gjekk - den rette vegen. Han var rede og lydig.
Då han var i naud, hadde han lova Gud noko (kap. 2, 10). Han sa då at han ville gjera det og halda det han hadde lova. Det var å vere lydig mot kallet frå Gud. Han visste kva kallet kosta nå. Han hadde grubla over det før og tenkt gjennom kva det kunne føra til. Nå var kallet mogna i han.
På ein måte var det nå lett å gå Guds veg. For nå var hjarta rett for Gud. Då er det lettare å gjera noko stort for Gud enn å gå små ærend for Djevelen. Legg merke til at det var lettare for Daniel å gå i løvehola enn å fornekta sin Gud (kap. 6). Når vårt hjarta slår i takt med Guds hjarta, blir Guds vilje vår vilje. Slik var det med martyrane: dei gjekk glade til bålet og dei ville dyr eller i fengsel. Dei visste Gud ville det slik, og deira eigen vilje var lagt heilt i Guds hånd.
Men er ikkje hjarta rett, blir alt arbeid for Gud ei tung plikt. Det er trælesinnet som tenkjer på eigen bate og arbeidar av frykt for straff og dom.
Men kor lærte han dette?
Han lærte det medan han var i det djupe. Der var han overgjeven til døden og hadde ingen annan utveg enn Gud. Ofte må Herren føra sine ned der så dei lærer hans vilje. Han må føra oss inn i naud og nott - både for å omvenda oss og å læra oss lydighet i tenesta. Kor mange har ikkje rømt unna dette og heller klaga Gud for at han var urettvis. Men det har me ingen rett til. Me skal bøya oss for hans vilje og fylgja kallet.
3) Bodskapen.
Bodskapen var enkel, men kraftig. Jonas skulle seia: Om førti dagar skal Ninive leggjast i grus, v. 4. Første gong fekk han ikkje ordlyden på same måten. Men innhaldet var nok det same. Gud forandrar ikkje bodskapen til eit folk på så kort tid når dei ikkje omvender seg. Og me skal streka under at Jonas kunne ikkje sjølv velja kva han ville seia. I v. 2 står det klårt: Rop ut over han den bodskapen eg gjev deg. Han var bunden til det. Sa han ikkje det, hadde han ingen ting der å gjera.
Og det var nok eit underleg syn då han kom fram. Jonas var sikkert trøytt og sliten eller lang tids reis. Sikkert såg han liten og ubetydeleg ut der han kom som ein framand inn i ein stor by. Bodskapen var heller ikkje slik at den gjorde han populær. Folk vil ikkje så gjerne høyra om dom og undergang over seg sjølv.
Men Jonas hadde ein myndighet frå Gud, og den var større en sjølve kongen i Assyria. Og då treng ikkje dei ytre tilhøva vere så store. Gud gir mange gonger myndighet og autoritet til små og uanselege menneske.
Bodskapen hans var frå Gud. Det førte folket i kne. Han overtalde ikkje folket til å bøya seg, han brukte ikkje fine ord og psykologiske knep for å få dei med seg. Han bar fram ordet frå Gud i enkel tru til Gud. Og då står Gud sjølv bak bodskapen og sørgjer for resultata. Difor er dei største menneske i Guds rike dei som kjenner og lyder Guds vilje.
Bodskapen var enkel og kort. Den inneheldt både nåde og dom, sjølv om ikkje det var sagt med klåre ord. Folket fekk ein nådefrist på 40 dagar. Det var deira nådetid. Dersom dei ikkje omvende seg innan den tid, vart byen lagd øyde. Då ville nok Gud handla med den som han gjorde med Sodoma og Gomorra. Men i dette ligg og nåden og Guds godleik: dersom dei vende om, ville Gud spara byen. Det viste seg at det gjekk slik.
I den greske Setuagintaomsetjinga står det at dei fekk ei nådetid på 3 dagar. Me veit ikkje kvifor det er forkorta så drastisk der.
Me fekk i alle høve lang nådetid. Ordet om krossen har lydd i vårt land og i Europa i mange hundre år. Spørsmålet er om me har nytta tida og søkt Herren.
4) Eit teikn.
Me må stansa litt for eit ord av Jesus her. I Luk. 11, 30 seier han: Liksom Jonas vart eit teikn for folket i Ninive, såleis skal Menneskesonen verta det for denne ætta.
Dette har ein meint må tyda at folk i Ninive har kjent til Jonas sitt liv. Elles kunne han ikkje ha blitt eit teikn for dei. Det er Jonas sitt opphald i fisken Jesus peikar på. Det er det som er det eigentlege teiknet. Og skulle folket i Ninive skjøna det, måtte dei kjenna til den underlege soga hans. Anten har han fortalt det sjølv, eller dei har høyrt det av andre som kom til byen.
Teiknet var at han vart frelst av Gud ved eit mirakel. Og det var også provet på at Gud levde og hadde all makt. Jonas var som stått opp frå dei døde.
Slik er også me truande eit teikn eller vitne for dei me lever mellom. Dei ser det Gud har fått lov til å gjera med og for oss. Då vert alltid spørsmålet: kor gode vitne er me? Er me sanne og rette vitne om vår frelsar og Gud?
5) Resultatet.
Kva vart så resultatet av Jonas si forkynning? Hende det noko der han gjekk ei dagsreis inn i byen?
Folket omvende seg då Jonas forkynte. Det er frukta av livets hans. Kvifor gjorde dei det? Det hang nok saman med Jonas si forkynning. Hadde han ikkje tala rett og sant, ville ikkje frukta ha kome.
Ikkje all forkynning ber frukt for Gud, eller gir slike resultat som her. Ikkje alltid vert sjeler frelste og løyste ved ordet som vert bore fram. Ein slapp og innpakka tale er unyttig, ja beint ut skadeleg. Jonas viste folket kor alvorleg det var og korleis det ville gå. Han må ha vist til synda som grunnskaden i folket. Ingen blir dømt av Gud for noko anna. Det er synda som øydelegg. Og konsekvensen av den er evig død i fortapelsen. Men på same tid gav han dei ei nådetid og opna dermed ei dør inn til frelse. Ingen kan ha sove under hans talarstol.
Me ser det same med døyparen Johannes. Han tok til med tenesta si med å seie: vend om. Mat. 3, 1-8. Han viste dei at Gud kravde frukt av omvendinga, ikkje berre ord eller ytre religiøsitet.Og det fekk fylgjer for han sjølv då han gjekk til kongen og sa han levde i hor: Du har ikkje lov til å ha henne (Heriodias) til kone (Mat. 14, 3-4).
Kva vart resultatet av Jonas si forkynning til heidningane i Ninive? Me kan peika på fleire ting som hende:
a) Dei trudde på Jonas sin Gud - nett slik som sjøfolka gjorde på båten. Dei trudde ikkje på Jonas, men på den Gud som Jonas tala om. Og det er målet med all forkynning. Folk skal ikkje bli opptekne med predikantar, kyrkjesamfunn eller ytre organisasjonar. Dei skal møta Gud. I dag kan me berre møta han i Kristus. Og då går det som det gjekk i Samaria då Jesus tala der: Folk sa: me trur ikkje lenger avdi kvinna fortalde om han. Nå har me sjølve sett og høyrt han (Joh. 4, 42). Trua og kristenlivet er ikkje sant og rett før det skjer.
At omvendinga var sann og gjekk til hjarta, ser me av dei ytre tilhøva. Dei audmjuka seg og kledde seg i sekk og oske. Det var ytre teikn på bekjennelse, sorg over synd og anger og bot. Det er vegen inn til Gud. Me skal verta avkledde alt vårt eige. Alt menneskeverk må bort - både synd og store tankar, og eigne gode gjerningar hvis me trur me har nokon. I Guds lys vert alt stygt og vondt. Der kjem synda i det rette perspektiv.
Peter skriv slik: Den audmjuke gjev han nåde (1. Pet. 5, 5). Og det fylgjer alltid med omvendinga. Det er ikkje nok å tala fint om Gud og kristendom. Trua skal gå til hjarta.
b) Dei ropte til Gud, v. 8b. Det vart altså bønnemøte i Ninive. Dei såg alvoret og ropte om hjelp. I slike stunder er det naturleg å be. Då hjelper ikkje skrivne bøner eller tillærde formular som berre vert resiterte. Ved alvoret skrik det i hjarta etter nåde og hjelp frå Gud. Det er vekkinga me ventar på. Når nauda i folket blir slik at ikkje noko anna betyr noko. Det er berre ein ting som gjeld då: eg må bli frelst.
Det er ofte denne nauda som manglar. Det er om slike tider det står skrive: Kalla på meg den dag du er i naud, og eg skal fria deg ut (Salme 50, 15). Når det skjer, kjem tillegget: og du skal prisa meg. Når hjarta ropar til Gud og ber, då er bøna rett.
Også kongen var med på kne. Vekkinga nådde leiarane i folket. Og han var med - og gav bod om faste og bøn, v. 7f. Her var det ikkje berre ein og annan som vende om. Her var det folkevekking. Og det er det me ventar på og ber om i dag og.
c) Dei vende seg frå synda, v. 10a. Når me kjem inn i Guds lys, synest me alt ved oss sjølv er vondt. Liv og tankar og ord blir syndige. Det er eit rett syn, for det er slik me er. Det høyrer med til omvendinga og det kristne livet. Somme vil gøyma og gløyma synda også som kristen. Det er ei sjølvmotseiing. Og då kan ikkje Gud høyra vår bøn. I Salme 66, 18 står det slik: Hadde eg ikkje hatt urett i tankar, ville Herren ikkje ha høyrt meg. Og i Job 22, 23ff seier Elifas: Held du urett borte frå ditt telt...når du bed til han, vil han høyra deg. Det er ei djup og alvorleg sanning. Mange bøner blir aldri høyrde av denne grunn. Du kan ikkje be og synda med open vilje. Det er hykleri. Bøna skal vera rein.
d) Dei fekk nåde, v. 10b. Det står at Gud angra det han ville gjera med dei. I omsetjinga NN-78: han endra sin plan. Og her ligg ei djup sanning og løyndom som er lett å mistyda for menneske. Som heilag er Gud uforanderleg og fast i alt. Det han har sagt skal henda uansett. Her viser han si rettferd og si makt og sitt velde. - Men i sin nåde blir domen teken bort frå folket når dei vender om. Det var ikkje noko nytt med NT og Jesu kome eigentleg. Me ser det ofte i GT korleis Gud let nåde gå for rett over Israel. Han tok imot dei fråfalne igjen og igjen. Men det nye her i Jonasboka er at det gjeld også heidningane. Det var heller ukjende tonar for Jonas og Israel - sjølv om det ligg under heilt frå Abrahams velsigning (1. Mos. 12, 1-3).
Det store er at det gjeld oss i dag. Me kan kome til han som syndarar og få nåde. Det er å ta imot frelse og syndsforlating og slik få del i Guds rike.
