237) 1. Mos. 1-2.

Verdens begynnelse.

 

237) 1. Mos. 1-2.

.

Skapelsen.

Innledning:1. Mos. 1-11.

.

Fra Urhistorien.



Innledning:1. Mos. 1-11.

.

Denne delen av Bibelen er kalt ”Urhistorien". Den handler om tiden før Abrahams og jødefolkets tid. Den er ikke lett å tidfeste – men det er virkelig historie. Vi må holde oss til det Bibelen sier om denne tiden.

.

Første Mosebok heter på gresk Genesis, som betyr opprinnelse, opphav, "alle tings begynnelse". På hebraisk heter boken Bereshit, som betyr ”i begynnelsen”.

.

Urhistorien forklarer også meningen med livet og setter mennesket inn i den rette sammenheng. Det er grunnleggende å forstå dette bibelavsnittet for å skjønne Bibelen generelt og kristendommen spesielt.

.

De første kapitlene handler om Skapelsen, som er grunnleggende for all historie. Her begynner selve universet. Mest om mennesket og dets opphav.

.

1) Hele universet er skapt av Gud.

De to første kapitlene levner ingen tvil om at Gud står bak skapelsen av alt som eksisterer, og at han skapte det ved en bestemt handling. Det er ikke sagt hva tid det skjedde, altså hvor lenge verden har eksistert. Alle beregninger ut fra selve Bibelen vil her bli usikre. Noen har nok forsøkt å regne ut tidspunktet for skapelsen. Biskop Ussher kom til årstallet 4004 f. kr., mens andre har funnet andre årstall. Tidsperspektivet er ikke hovedsak, men opphavsretten til verden. Spørsmålet er altså ikke hva tid verden ble skapt, men hvem som skapte den.

.

Opphavsmannen er Gud selv. Dermed er det i forkant av historien skapt front mot alle utviklingsteorier og tilfeldigheter. Skapelsen er en guddommelig handling, og i utgangspunktet er den helt og fullt etter Guds vilje.

.

2) Mennesket er skapt av Gud.

Når vi leser skapelsesberetningen ser vi at Gud skapte alt, inklussivt mennesket. Men vi ser også noe spesielt ved skapelsen av mennesket, og det bl. a. gjør mennesket til den ypperste skapning.

.

Om alt det andre står det klart og enkelt: Gud sa, Gud skapte, og Gud gjorde det. Men når mennesket skulle skapes, står det noe helt annet: "La oss gjøre mennesker...", kap. 1, 26. Mennesket er altså skapt etter et spesielt rådsmøte i himmelen. Det står ikke hvem Gud rådførte seg med. Luther og andre har sagt at dette peker mot treenigheten: Gud rådførte seg med Sønnen og Ånden. Mange vil nok benekte dette i dag og si at intet i disse versene taler om en treenighet. Det er sant nok når vi ser på bokstavene. Ser vi derimot på hele Bibelens innhold, blir det lettere å se den treenige Gud også her. Det står jo virkelig at Jesus deltok i skapelsen, Joh. 1, 1-3; Kol. 1, 16. Og allerede i v. 2 finner vi at Guds Ånd svevet over skaperverket.

.

Hovedsaken her er at skapelsen var nøye planlagt og skjedde ved en spesiell handling. Dermed er mennesket satt i en særstilling.

.

Nå sier man at det er to skapelsesberetninger her: en i kap. 1 og en helt annen i kap. 2,4b-25, og den avviker fra den første. Vi tror ikke det er rett. Den første beretningen taler om mennesket som en del av helheten, at det er skapt i en viss rekkefølge. Den andre beretningen taler om mennesket som et spesielt vesen, som en levende sjel. Den siste er et sammendrag av skapelsen om det vesentligste, nemlig mennesket. For det er mennesket som blir sentrum i historien senere, ikke dyrene og skaperverket forøvrig.

.



Det er også viktig å understreke at det dreier seg om virkelig historie. Hele Bibelen siterer og henviser til skapelsen som historie, at det virkelig har skjedd. Det er altså ikke myter på linje med skapelsesfortellinger i hedenske kulturer.

.



Mennesket er altså den ypperste skapning, kronen på Guds verk. Og han tar seg spesielt av mennesket. Kirkefedrene kalte mennesket for Mikrokosmos, dvs. en miniverden, en verden i miniatyr. Og det er sant: mennesket er et mesterverk, noe vitenskapen har bekreftet mange ganger. Den er som det beste instrument som tenkes kan. Derfor ser vi også at Bibelen vurderer mennesket meget høyt. Salme 8, 6-7; 33, 6. 9; 100, 3; 148, 5-6; Jes. 44, 24.

.

3) Mennesket er skapt til Gud.

Gud er ikke bare opphavsmann til skaperverket. Han er også målet og hensikten med det. Mennesket er skapt for å ære, tjene og elske Gud. Augustin sier med rette: Sjelen er urolig inntil den finner tilbake til Gud som gav den. Og Bibelen sier at noe av Gud, av evigheten, er lagt i våre hjerter. Pred. 3, 11.

.

Dette forteller oss noe viktig: Alt burde gis tilbake til Gud. Mennesket lever egentlig for å tjene Gud og hans sak. Det er da mennesket opplever lykke, da kommer det i sitt egentlige element. Ved profeten sier Herren: jeg har skapt (ham) til min ære. Dette går som en rød tråd gjennom Guds ord: Vår liv er bestemt for Gud - og ikke for oss selv. Derfor lyder også formaningen: Gjør alt til Guds ære. 1. Kor. 10, 31. Jfr. Åp. 4, 11; Mat. 6, 33; 1. Joh. 2, 17. Et mektig ord finner vi også i Rom. 11, 36: For av ham og ved ham og til ham er alle ting.

.

4) Mennesket er skapt i Guds bilde og lignelse.

Kap. 1, 26-27; 5, 1; 9, 6. Det står også skrevet: Gud skapte mennesket som det skulle være, Pred. 7, 29. Da mennesket forlot Guds skaperhånd, var det nøyaktig slik han hadde tenkt seg mennesket. Det skjedde ingen "fabrikkfeil" eller glipp. Calvin sier om dette: hele vår natur var perfekt.

.

At vi er skapt i Guds bilde betyr ikke at vi var guder, og heller ikke at Gud ser ut som et menneske. Men noe er likt, vi har noe av Gud i oss. Om ingen andre skapninger sies det at det ble til en levende sjel, kap. 2, 7, eller at Gud selv blåste livets ånde i det.

.

Noe av betydningen her er at vi har fått en personlighet som dyrene ikke har. Og hovedsaken er at vi er skapt til å leve i samfunn med Gud. Og før fallet var det slik. Etter fallet har vi lengselen igjen: Pred. 3, 11: også evigheten er lagt i deres hjerte. I denne sammenheng er det også viktig å merke seg at bare Jesus har dette bilde nå, Hebr. 1, 3, men at de troende får del i det, Kol. 3, 10; Ef. 4, 24. Det er altså ikke tale om at noe av selve gudsbildet er igjen i det falne, syndige mennesket, eller at noe av Gud finnes i andre religioner. Det skal vi si mer om i neste kapittel.

.

5) Mennesket ble skapt rent og uskyldig.

Mennesket var fullkomment godt etter skapelsen. Det er en følge av å være skapt i Guds bilde, for Gud er fullkommen god. Vårt sinn og vår vilje var uten brist og mennesket elsket Gud helt og framfor alt før fristeren kom. Kap. 1, 31; 2, 25; Ef. 4, 24. De hadde ingen ond natur og gjorde aldri noe ondt. De hadde derfor ikke behov for å skjule seg eller å unnskylde seg.

.

6) Mennesket ble skapt med fri vilje.

Gud satte mennesket på prøve. Spørsmålet var: ville mennesket følge Guds vilje og bud?

I Eden kunne mennesket valgt rett. En annen sak er at Gud visste på forhånd hvordan det ville gå, og at det var best slik likevel. Vi forstår nok ikke alt dette, men slik er det framstilt i Bibvelen.

.

Mennesket valgte galt i det kritiske øyeblikk: de gjorde sin egen vilje, dermed var fallet er faktum. Mennesket var borte fra Gud.

.

236) 1. Mos. 3.

A. Syndefallet.

236) 1. Mos. 3.

.

  Dette kapitlet er det tyngste i hele Bibelen. Det forteller om Syndefallet, fristelsen, psykologien ved fristelsen og om følgene av fallet. Vi skal først si litt om

.

A. Syndefallets vesen. 1. Mos. 3, 1-6 (Rom. 5).

  Vi skal først understreke at fallet er en historisk kjen­nsgjerning. Det siteres slik i Bibelen, slik også skapelsen blir sitert. Dernest sier vi at syndefallet kom gjennom slangen, som i dette tilfelle er Satan eller Djevelen personifisert. Åp. 12, 9; 20, 2. Det er ikke slik at slangen er selve Djevelen, men at han kom i en slanges skikkelse. Slangen er et dyr på linje med andre, skapt av Gud. Men Djevelen kan benytte seg av skaper­verket.

.

  Vi skal også nevne noe annet: Det har skjedd et englefall i evigheten. 2. Pet. 2, 4; Judas 6; (Luk. 10, 18). Mange mener - fra kirkefedrene - at Djevelen er en slik fallen engel, med henvisning til Jes. 14, 12-15. Det er en sannsynlig forklaring på Djevelens opprin­nelse. Ellers er det vanskelig å forstå hvor han kom fra.

.

  Syndefallet er en historisk kjennsgjerning. Det har skjedd et slikt grunnleggende fall i menneskeheten. Men samtidig er det bilde på alle fall bort fra Gud. Det er egentlig slik Djevelen alltid forfører mennes­kene til ulydighet mot Gud og frafall. Derfor er det interessant å se nøyere på hvordan det skjedde.

.

  1) Tvil på Guds ord.

Det er Djevelens strategi til alle tider. Han begynner med å spørre: Har Gud virkelig sagt? v. 1. Han benekter ikke at Gud har sagt noe. Men han stiller spørsmålstegn ved forståelsen eller fortolkingen av Guds ord. Det er hans taktikk. Skal Eva forstå Guds tale bokstavelig og ordrett? Er det Gud har sagt gyldig til alle tider? Eller har vi lov til å lese korrektur på Guds ord? Har vi med andre ord lov til å ta noe bort og si at det passer ikke i en moderne verden.

  Han sår med andre ord tvil og mistillit til Ordet.

.

  2) Djevelen forvrenger Guds ord.

Sammenligner vi det Gud sa til mennesket og det Djevelen sier han sa, ser vi en forskjell. Han forandrer Guds ord. Gud sa at de kunne ete fritt av hvert tre i hagen, "men treet til kunnskap om godt og ondt, må du ikke ete av", kap. 2, 16-17. Når Djevelen skal sitere dette, sier han: "Dere skal ikke ete av noe tre i hagen." Det er ikke bare slik at han siterer fritt, eller sier det samme med litt andre ord. Nei, han forandrer selve innholdet og meningen med det Gud sa. Og det ser ut til Eva oppdaget dette. Hun korrigerte ham og pekte på den nye betydningen av setningen, v. 2-3. Likevel har hun ikke helt forstått konsekvensen av det. Paulus forklarer dette slik: Slangen dåret Eva med list (2. Kor. 11, 3). Og da Djevelen så at hun oppdaget forskjellen, slår han hardt til: "Dere kommer slett ikke til å dø," v. 4. Det var en frekk løgn i lys av kap. 2, 17.

.

  Djevelen siterer ofte Bibelen på denne måten, slik det passer hans strategi. Og da blir mange bedradd slik Eva ble her. Noen mener at bare en siterer Bibelen og nevner Jesu navn, er det rett forkynnelse. Ofte er ingen så flittige til å gjøre det som mer tvilsomme sekter. Vi må se på hvorledes Bibelen blir sitert og brukt. Vi må få tak i grunnsynet i Bibelen og sammenligne det med forkynnelsen i dag.

.

  3) Djevelen kommer med tillegg til Guds ord.

I v. 5 sier han: "Gud vet at den dag dere eter av det, vil øynene deres åpnes, dere vil bli slik som Gud og kjenne godt og ondt." Dette hadde Gud aldri sagt. Gud ber oss aldri om å bli lik seg i en slik betydning. For det er begjær etter noe som er forbudt. Djevelen vakte dermed hovmodstanker i Eva. Han sår og planter det i vårt hjerte. Og det er noe av den verste synd som finnes, for det nedvurderer Gud og opphøyer hans skapning dit det ikke skal. Det var det som skjedde i engleverden, da Lucifer tenkte: "Til him­melen vil jeg stige opp... jeg vil gjøre meg lik Den Høyeste" (Jes. 14, 13f). Hovmod er fiendskap mot Gud. Det ble sådd i Eva i hagen.

.

  4) Djevelen sådde mistro til Guds ord.

Når han sier til Eva: dere skal ikke dø, v. 4, er det det samme som å si: dere trenger ikke å ta Guds tale så alvorlig. Gud vil aldri gjøre alvor av trusselen om dødsdom.

  Og samtidig sådde han mistro til Guds godhet. Hvorfor skulle Gud nekte dem frukten av det ene treet? Han fikk henne til å tenke slik: Gud unner oss ikke det beste.

.

  I alle slik tale er problemet dette: man blandet litt løgn inn i mye sannhet. Dermed er det meget vanskel­ig å oppdage. Det er jo så mye sant og godt i det de sier, mener noen. For det var noe sant i det Djevelen sa: de døde nemlig ikke straks. Men i denne setningen var en dråpe gift. Og den kan forgifte et helt glass vann.

  Alt avhenger av Guds ord. Ordet er Gud i denne verden. Derfor måtte Jesus svare Djevelen med ord fra Bibelen, Mat. 4. Og det er også vår seier: tro på det ordet sier, og la det få stå slik det står.

.

  5) Mennesket lyttet til Djevelen.

Han henledet oppmerksomheten på det forbudte og gav mennesket lyst til det.

  Det fatale var at mennesket ga etter og så. Dette synet på det forbudte ble en kile som sprengte på hos Eva. Frukten var en lyst, den var prektig. Dernest kunne man få forstand av det. Og det var faktisk rett: Eva og Adam ville forstå noe mer etter å ha tatt av frukten. De ville oppleve synden i sitt eget liv. Djevelen fikk faktisk rett. Det var slik, og det stemte med fornuften.

.

  Det var her Eva var ved det alvorligste og mest kritiske punkt: hun lyttet til Djevelen, og det skulle hun aldri ha gjort. Og hun svarte Djevelen da han fristet. Det skulle hun heller ikke gjort. For Djevelen vinner alle diskusjoner om kristendom.

.

  6) Mennesket adlød Djevelen.

De var kalt til å lyde Gud. Men begge åt av frukten. Først tok Eva, hun som hadde samtalen med Djevelen. Dernest forførte hun sin egen mann til synd. Og det er fortsatt slik: synden drar andre med i fallet. Det er den djevelske natur og Satans vesen: en er selv falt, og vil dra andre med i fallet. Slik er også den falne menneskenatur, kjødet.

.

  Denne lydighet mot Djevelen betyr flere ting: De overtrådte Guds bud, og de var dermed ulydige mot Gud kap. 2, 17. De var selviske ved at de elsket seg selv mer enn Gud. Og det er selve grunnsynden. De var vantro og hadde ikke lenger tillit til det Gud hadde sagt. De begjærte det som var forbudt og gjorde det som smakte best. Også det er syndens vesen. Hovmotet kommer fram ved at de ønsket å bli lik Gud, noe mer enn det de var skapt til. Og endelig var det utakknemlighet. Hadde de egentlig ikke fått nok av Gud? De var ikke tilfreds med den stilling de hadde fått og ønsket stadig mer. Det er havesyke som er lik avgudsdyrkelse. Da dyrker man det skapte og ikke skaperen.

.

235) 1. Mos. 3. 7ff.

B. Syndefallets følger.

235) 1. Mos. 3. 7ff.

.

  Syndefallet er den alvorligste dag i historien. Den har virkninger like inn i vår tid, ja i alle evigheter. Hele Bibelens tema er egentlig dette: å befri mennes­keslekta fra fallet. Og dette satte himmelen i bevegels­e.

.

  a) Fallet var Guds prøve eller test på mennesket. Den var ikke nødvendig fra Guds side. Men mennes­kelig talt var den nødvendig for å klarlegge om mennesket elsket Gud framfor alt.

.

  b) Fallet var en liten sak sett med våre øyne: å ta et "eple" er ingen stor sak (det er ikke sagt at det var et eple). Og å reserve ett tre i hagen med forbud mot å høste det, er ufornuf­tig. Hvorfor skulle Gud skape et slikt tre som ingen nytte hadde? Hadde budet vært: du skal ikke slå ihjel, hadde kanskje mennesket forstått det bedre. Vi spør ofte: Hvorfor? Og vi vil ha fornuf­tige svar. Men det har alltid vært en fare å begrense seg til fornuften, det ser vi av filosofiens historie. Fornuften er ingen ufeilbarlig instans, og den kan lett gå seg vill.

.

  Her skal vi så spørre: hvilke følger fikk fallet i synd? Hva skjedde i Eden, hva ble resultatet av at synden kom inn i verden - for menneskene?

.

  1) Først: samvittigheten dømte dem.

Deres øyne ble åpnet og de forsøkte straks å dekke seg til i den hensikt å skjule seg, v. 7-8. Og det skjedde straks etter fallet. Det hadde ikke vært nødvendig før. Samvittigheten er kanskje vårt viktigste organ. Bibelen taler om to slags samvittighet - en rett og en feil samvittighet. Når vi noen ganger sier om folk at de ikke har samvittighet, er ikke det ganske korrekt. Paulus vitnet at han "med fullgod samvittighet" hadde levd sitt liv (Apg. 23, 1), og han hadde lagt vinn på "å ha en uskadd samvittighet for Gud og menensker" (Apg. 24, 16). Til Timoteus skriver han om å ha en "god samvit­tighet" (1. Tim. 1, 19) og en ren samvit­tighet (1. Tim. 3, 9). Og det er denne gode samvit­tighet noen hadde kastet fra seg. Og da blir samvit­tigheten skadd og viser feil retning som et ødelagt kompass.

 .

 Samvittighetens røst viser seg hos Adam og Eva slik:

.

  De kjente frykt og redsel for Gud, og det var et resultat av ulydigheten mot Gud.

  De flyktet fra Gud og unngikk ham, v. 8 og 10. Jfr. Kain, kap. 4, 16. De gjemte seg i hagen for å unngå hans nærhet. Den gode og rene samvittigheten søker derimot Guds nærhet.

  De skjulte seg for Gud og hverandre. Skamfølelsen overfor nakenheten våknet, fordi den var et merke på synd. Begjæret var tent i dem, og det kjenner ingen grenser. Fikenbladet er dermed et bilde på egenret­tferdigheten, og den kan være meget fantasi­full. Forherdelsen og en uren samvitttighet fører med seg at skammen avtar og tar slutt, Fil. 3, 19. I den siste tid skal det bli mye av dette, sier Bibelen. Da blir samvittigheten avsatt. Folk forvender Guds nåde til skamløshet, Jud. 4, og de har behag i urettferdighete­n, 2. Tes. 2, 12.

.

  2) Guds dom var over mennesket.

Ved synden tapte de Guds velbehag og dommen er uunngåelig. Gud satte mennesket på prøve ved et enkelt forbud, kap. 2, 17. Det var også en advarsel til dem. Ville de følge Ham også når de ikke forstod budet? Det var en prøve på om de elsket Gud over alle ting. Og det var der de falt. Egoismen seiret over gudsfrykten. Egenkjærlighe­ten er et kjennemerke på det syndige menneske. 2. Tim. 3, 2.

 .

 Dommen var død. Men døde de?  Adam levde videre og ble 930 år. Det kan se ut som om Gud glemte sin dom. To ting er det viktig å vite her: Døden begynte i mennesket i det øyeblikk.  Rom 5, 12. Dødens sæd ble sådd i slekta. I sin tid vil frukten vise seg. Det andre er at de døde åndelige, i sitt forhold til Gud. Død er atskil­lelse, og i det øyeblikk døde de i denne betydn­ing. Ef. 2, 1; Kol. 2, 13.

.

  Det betyr flere ting:

  - Mennesket er atskilt fra Gud og er derved fortapt og uten håp i seg selv. Alle mennesker er slik etter fallet. Det blir illustrert i slutten av kap. 3: Gud viste mennesket ut av Edens hage, som var hans nærhet, v. 23-24.

  - Mennesket kan ikke selv finne Gud eller søke tilbake til ham. Vi er åndelige døde og kan ikke selv omvende oss og være en sann kristen. Den frie vilje er tatt fra oss og vi er bundet som slaver. Rom. 8, 6-8.

  - Den evige død, eller den annen død i fortapelsen blir endemålet for den ufrelste verden. Åp. 20, 14; Rom. 5, 18. Det er forbannelsen i endelig forstand. Gal. 3, 13.

.

  3) Mennesket ble lagt inn under syndens lov.

 Rom. 8, 2; 5, 12-19; Gal. 5, 17c. Det betyr at vi har fått en syndig natur, "kjødet", og dermed er en ny bestem­mende makt kommet inn i vårt liv. Mennesket er aldri nøytralt. Vi må alltid tjene noen. Rom. 6, 18. Det betyr:

 .

 - Vi kan ikke la være å synde i gjerning. Syndens lov i vår natur medfører med nødvendighet at vi må synde mot Gud. Og vi stanser ikke der, vi søker synden, vi vil synde og elsker synden. Og det er ganske logisk, for vårt hjerte er ødelagt i forhold til Gud. Det er ikke rett. Det er behersket av synden. Det må være en viktig betydning av Jesus ord: dere er onde (og han taler først og fremst til disiplene i Bergpreika), Mat. 7, 11. Rom 7, 18; Apg. 8, 21.

.

  - Vi kan heller ikke søke Gud rett, og vi er faktisk aktive mot Gud, vi er hans fiender av natur. Rom. 8, 7; Jer. 18, 11-12. Får naturen fritt rom og anledning, vil den drepe Gud, hans Sønn og hans folk.

.

  - Og som kristne er vi heller ikke i stand til å leve rett. Vi har to naturer som kjemper om herredømmet. Gal 5, 17. Rom. 7.

.

  I alle deler blir det altså klart at alt er av nåde for et Guds barn.

.

  4) Andre følger av syndefallet er:

  - Vi legger skyld på andre for vår egen synd. Vi tar ikke ansvaret for våre handlinger, men  finner unnskyldninger og formildende omstendigheter. Det er egenrettferdigheten. Dette er godt illustrert i denne beretningen: Adam skylder på kvinnen, og kvinnen på Djevelen; kap. 3, 12-13. Adam legge faktisk skylden på Gud når han sier: kvinnen som du gav meg. - Men vi legger merke til at slangen hadde ikke noe forsvar, han taler i det hele tatt ikke til Gud.

 .

 - Dernest er gudsbildet tapt og ødelagt.

.

  - Sykdom, sorg og all elendighet i verden er også en følge av synden. Menneskene er mest opptatt av dette, men det er egentlig en av de minste følgene av fallet.

  - Guds dom til slutt er den endelige følge av fallet. Åp. 20, 12.

.

  Alt viser at vi behøver frelse. Vi behøver en som kunne gjøre alt for oss. Selv kan vi intet kan gjøre til frelse.

.

234) 1. Mos. 3, 15.

Kristi død.

234) 1. Mos. 3, 15.

.

  Dette ordet er kalla Protevangeliet som tyder det første evangelium. Jesus er ofte nemnt i Bibelen, faktisk frå første blad mest. Me legg merke til det han sa sjølv i Luk. 24, 26f. Det var ein underleg bibeltime. Der talte Jesus om seg sjølv ut frå Bibelen. Her vil du stadig møta noko nytt, som å reise i eit framand land.

.

  a) Jesus er nemnt i alle skrifter i GT. Det er eit langt og inspirerande studium å lesa GT slik.

  b) Jesu død er nevnt alle stader - i forskjellige tydingar eller bilete.

  c) Lidinga er sentral, det er hovudtemaet. Det var difor han kom.

  d) Jesus må forklarar seg sjølv i Skrifta. Det er umulig å forstå for tanken. Her må brukast eit språk som folk flest ikkje er van med. Han utla for dei, dvs. han forklarte og oversette det for dei slik at dei såg kva Gud hadde meint med ordet. Det skjer framleis ved hjelp Anden.

  e) Då brann det i hjarto deira, v. 32. Det er fornyinga, når hjarta brenn for Kristus. Rom. 12, 11. Det er ikkje nok med ein gong, det er ei stadig fornying. Og den skjer ved stadig å halda seg til ordet, lesa om Kristus og hans verk for oss.

.

  La oss sjå på dette første ordet i Bibelen om Frelsaren. Det er serleg hans liding og død det talast om. Det er viktig for oss, sjølve livskjelda. 1. Kor, 2,2.

.

  Me legg først merke til ein ting: det står ikkje noko om frelse og utfriing i kap. 1-2 i Genesis. Då levde menneska i uskuld og trong inga frelse. Gud hadde tenkt på frelsa frå æva av (Ef. 1), men menneska trong ikkje høyre om den før dei sjølv var falt i synd.

.

  I kap. 3 derimot er katastrofen omtalt: syndefallet. Mennesket var som slekt komen bort frå Gud i eit redningslaust mørke utan von. Då er frelse nødvendig. Og då kjem protevangeliet - det første lys i Bibelen om ei ny tid. Fleire ting kan seiast om det:

.

  1. Det er sagt til Satan. Slangen var Djevelen. Åp. 12, 9. Han ber skulda for fallet. Han var freistaren. Og Han har heile tida visst korleis det vil gå til slutt.

.

  2. Det blei eit fiendskap ved fallet.

Det er vesentleg i Bibelen. Bortsett frå den skilnad det er mellom Israel og heidningane i Bibelen, er det fleire slike makter, fiendskapar.

  a) Det vart fiendskap mellom menneska og Gud. Synda førte med seg Guds vreide over heile slekta. Joh. 3, 36. Synda skapar motstand mot Gud i oss. Me har ikkje lyst til å fylgja Guds veg. Me har fått slangens sæd i oss. I Ef. 2 er me kalla vreidens barn. Ei slik slekt treng forlik med Gud. For dette fiendskap er av evig karakter og fører folk til sist i evig mørke i helvete.

.

  b) Det andre fiendskap er mellom verda og Guds folk. Dei er som eld og vatn.  Enten er du med eller mot. 1. Joh. 3,1; Joh. 16, 1-3; 15, 19-20; 16,33. Det er ikkje slik å forstå at me skal vere fiendtleg innstilt mot verda eller hata dei. Men det er eit skilje av så alvorleg karakter.

.

  c) Dinest kjennest denne kampen og i våre hjerto som truande. Me har fått to naturer som vil slåsst mot kvarandre. Dei to naturer fører med seg at me er "simul justus et peccator": syndar og rettferdig på same tid, som eit gamalt luthersk ord seier. Gal. 5, 17. Ef. 6, 12. Det blir faktisk eit kjennemerke på oss som Guds folk at me har kampen i oss mellom Gud og Satan.

.

  d) Dette skal nå eit klimaks når Anti-Krist kjem i den store trengsel. Satan sjølv står bak det vonde som skjer alt nå og i avslutninga. Me ser konturar av avslutningskampen alt nå - t.d. i kommunistiske regime med forfylgjing av truande og i islamske land.

.

  3. Eit oppgjer er profetert om her.

 Som i alle krigar vil det bli eit siste slag der ein skal vinna siger. Her er det sagt for første gong at kampen mellom Gud og Satan skal enda i eit gigantisk oppgjer. Det er ikkje ein profeti om ein person som kjem. Men etter samanhangen med syndefallet kan det ikkje vere noko anna enn Jesus på korset det viser til. Ingen andre har gjort det eller kan gå til angrep på slangen slik.

.

  Og resultatet? På ein måte fekk begge ein siger!

  A. Kristus seira. Han er kvinnens ætt- som knuste slangens hovud. Han ga Satan dødsstøytet på Golgata kors. Det var Jesu siger. Kol. 2, 15; Joh. 12, 31; Joh. 19, 30.

Opp på Golgatas dunkle høyde,

mørkhetens fyrste til fektning drog...

.

  Merk at at han skulle knusa slangen sitt hovud. Då er han uskadeleggjort, for der sit gifta. Men ein slange kan framleis slå med halen og gjera skade. Det viser at me kjempar mot ein beseira fiende.

.

  Den endelege siger skal skje i domen. Åp. 20.

.

  B. Satans "siger". Han skulle knusa Jesu hæl. Det vart altså ingen lettkjøpt siger for Jesus. Han måtte sjølv lida. Jesu lekam skulle døy. Difor kom han for å ofra sin kropp. Hebr. 10, 5-10. Men Jesu lekam er ein liten del av Kristus. Det var hælen hans. Det vart eit offer for synd. Hebr. 9, 26.

.

   Då trudde Djevelen at han hadde vunne sigeren, og kunne drepe Guds Son. Det må ha kome som eit sjokk, menneskeleg tala, det som hende på påskedag: oppstoda. Men ein knust hæl er ikkje dødeleg. Det er motsett med slangen sitt hovud: det veks aldri ut att slik t.d. halen kan.

.

  Men dette største offer vart redning for verda.  Jesus vant siger i døden slik han gjorde tre dagar seinare i oppstoda. 1. Joh. 3, 8. Hebr. 2,14. Rom. 16, 20. Ingen annan makta det. Han vart verdens frelsar og tok vår dom, 1. Mos. 2, 17.

.

  Har du teke mot det?

.

233) 1. Mos. 3, 21.

Nye klær.

233) 1. Mos. 3, 21.

.

  Her har me eit førebilete på Jesus, sjølv om me ikkje treng sjå på det som ein direkte profeti.

.

  a) Det hende etter syndefallet og domen. I domen fekk alle ein dom.

.

  b) Mennesket såg dei var nakne, at dei har noko å skamme seg over og vil skjule seg, v. 7.8.10. Slik har det alltid vore sidan: folk er på flukt bort frå Gud. Kain vart ein av dei.

.

  c) Gud oppdaga det! Dei kunne ikkje skjula seg nok, avdi me alle er syndarar. Es. 1,6; 64,5; 28,20. Det er bilete på oss, difor vart dei redde. 3, 10.

.

  d) Grunnen var synd. Es. 59, 2: synda har gjort skilsmisse. Me maktar ikkje å løysa det problemet, trass i alle våre gode gjerningar skjelv me for Guds dom.

.

  e) Då kom Gud sjølv - med klær, v. 21. Det er eit vakkert bilete på frelsa. Her lærer me noko om frelsen:

.

  1) Gud tek initiativet, han tek til med frelsesverket. Årsaka ligg i himlen ikkje hjå oss på jord.

.

  2) Det viser Guds kjærleik og omsut for sin skapning. Han laga klær til dei ulydige. Joh. 3, 16 og 36.

.

  3) Ein måtte døy og slaktast for å gi klær. Gud kom med skinnkjo­lar, og det førutsette at eit dyr måtte slaktast og lata livet. Luther seier om dette ordet: det skal minna oss om døden. Det var det motsette av Eva som tyder livgjevande.

.

  4) Det er også eit bilete på Kristus og hans frelse.  Han måtte døy for å gi oss frelse. Åp. 5, 9. 1.Pet. 1, 18-19. Frelse er umogeleg utan død.

 .

 5) Dyret var uskuldig! Her ved porten til Eden flaut det uskuldig blod. Dyret hadde ikkje gjort noko galt som fortente død. Og dette måtte truleg minna Adam om hans eigen død, slik Gud hadde sagt 1. Mos. 2, 17. Gud meinte alvor med dette ordet. Syndaren skulle døy. Kanskje tenkte han då på dyret som sin stedfortredar?

  .

Kvifor hende dette? For å skjula dei, ta bort skamma. Slik kom Jesus utan synd som den fullkomne, Hebr. 4, 15. Men han ga sitt liv for å ta bort vår skam og synd.

.

  Det var altså frelse ved blod og død for dei første menneske - og for alle andre sidan. 1. Joh. 1, 7. Hebr. 9, 12. 22.

.

  6) Dyret vart ikkje drepen for å gi mat, men som offer, som M. Henry seier det. Det er første gong det er tale om offer og død i Bibelen - sjølv om det her berre er underforstått. Seinare kom det mange offer - alt i neste kap. Det siste offer i denne tydinga var Golgata.

.

  7) Gud kledde dei. Slik gir Gud oss frelsens kappe, Es. 61, 10. Vår rettferd er som ureine klær, Es. 64, 5. Frelsa er Guds rettferd. Rom. 3, 21-22 (19). Og den kan syndaren få ved å venda om og tru på Jesus.

.

  Er dette mitt? Har du fått det ved trua på Kristus? Joh. 14,6.

.

232) 1. Mos. 4, 1-11.

Ofringa tek til.

232) 1. Mos. 4, 1-11.

Kain og Abels offer.

.

  Dette er frå byrjinga av Bibelen, kort etter skaping og fall og løfte om frelse. Det handlar om Adams to søner - og dei står som bilete på to slags menneske. Dei var heilt forskjellige.

 .

 Dette skilje finn gjennom heile Bibelen: du er for eller mot, det er eit uunngåeleg val. Salme 1, Mat. 7, 13f. 1. Kor. 1, 18 om dei frelste og fortapte. Me er ein av desse, enten me vil eller ikkje eller veit om det eller ei. Heilt frå fallet har det vore slik. Verda er delt i to.

.

  1. Abel er den eine. Han er her bilete på dei truande, på Guds folk. Soga om han fortel om oss, korleis kristne er.

.

  a) Han ofra eit dyr. Eit uskuldig liv måtte lata livet og døy. Og fettet vart ofra - det beste som var.

.

  Kvifor måtte han gjera det? Kvifor skulle eit dyr døy, verta slakta? Svaret var i kap. 2. 17. Gud hadde sagt til Adam: han skulle døy om han synda. Og han hadde gjort synd. Adam må ha fortalt om denne stunda, om alvoret ved å bli jaga ut or hagen. Abel visste nok at han var ein syndar og hadde dødsdomen over seg. Faren hadde sikkert fortalt om korleis jorda var forbanna av Gud.

.

  Skal tru om ikkje han såg på dette førstefødde lammet som eit sonoffer for seg sjølv? Som ein stedfortredar for sitt liv.  Han kom slik audmjuk og bad om nåde for sitt liv. Han gjorde det i tru til at Gud skulle ta imot han. Difor var det eit betre offer, Hebr. 11, 4. Han bad om nåde pga offeret. Det er tru.

.

  b) Det var altså i tru, seier hebreerbrevet. Han visste han ikkje var god nok i seg sjølv og måtte rekna med Guds hjelp. Tru er å ta sin tilflukt til Gud, og her til eit offer. Difor er trua det sterkaste i verda.

.

  Trua kan flytta fjell, Mat. 17, 20 og sigra over verda, 1. Joh. 5,4. Den kan sløkkja den vonde sin

brennenade piler, Ef. 6, 16.

Som truande er du overvinneleg! For Gud er på di sida. Abel si tru var at han rekna med Gud, og kanskje skjøna han litt av stedfor­tredartanken utan at det er nemnt her. Det var nok ei svak aning om kva Gud gjorde for han.

.

  c) Abel var rettferdig, Hebr. 11,4. Å vere rettferdig er å ha det rett med Gud trass i at han var ein syndar. Også det må ha skjedd ved tru. Og slik er det med oss alle som trur. Me har ingen ting i oss sjølve. Me må ta imot av Han. Trua er den opne handa som tek mot Guds gåve. Då blir ein syndar rettferdig og får del i Guds rettferd. Rom. 5,1.

.

  d) Abel vart ein martyr - den første martyr i soga. Han måtte lida for si tru, og det av sin eigen bror. Difor seg me her det første brodermord i soga. Liding høyrer ofte med i ein kristen sin lodd. Og det kjem mange gonger frå våre næraste. Det er den såraste liding.

.

  2. Kain.

Her ser me det andre slag menneskje i teksten og i slekta. Kain fekk ein trist skjebne der alt var forgjeves.

 .

 Kain er bilete på to grupper eigentleg: både den vonde og verdslege og på den religiøse som ikkje har livet i Gud. Han trudde på Gud, han ofre til Gud av noko av det beste han hadde. Men motivet var ikkje rett: han ville oppnå noko hjå Gud. Han åtte ein ytre fromhet og gudsdyrking. Men korleis var hjarta hans? Det er alltid spørsmålet. Lat oss sjå korleis han var:

.

  a) Han ofra - av si eiga grøde. Det var på ein måte resultatet av strevet hans, v. 5a. Gud såg ikkje til det offeret, godtok det ikkje. Og kvifor det? Kva var galt? Når me ser det i høve til Abel sitt ser me skilnaden: det var utan blod. Kain hadde ikkje sett at han trong ein stedfortredar. Han hadde ikkje sett alvoret i synda at den kravde død. Sjølv om det ikkje er sagt med klåre ord her, må dette etter samanhangen likevel tala om syndoffer eller mangelen på det.

.

  b) Kain var vreid, v. 5b. Han såg at Abel sitt offer vart akseptert og vart misunneleg. Og det viser at hjarta hans ikkje var rett for Gud. Han let synda få rom i livet. Og det er fårleg for eit menneske. For me kan ikkje rå med synda når den slepp laus. Den vert ei makt i vårt liv. - Korleis han såg at Gud ikkje godtok offeret, er ikkje sagt. Ein kunstnar har malt det som at røyken ikkje steig opp til himmelen men la seg langs jorda. Ved Abel sitt offer steig røyken opp til Gud som teikn. Det kan godt vere at det hende slik.

.

  c) Kain vart åtvara av Gud, v. 7: synda ligg på lur og vil ha makt over oss. Guds meining var at me skulle rå over den. Det har vore slik i slekta sidan.

.

  d) Han fall og vart ein syndar. Han myrda bror sin. Hjartesynda vart til handling. Det me gir rom i vår tanke og hjarteliv, vil lett bryta ut i opa synd. Men: det var like stor synd før han gjorde sjølve handlinga. Fordi synda tek til i tanken.

.

  e) Gud tala til han på nytt, v. 9. Nå krev han Kain til rekneskap. Blodet ropar: du er skuldig. Kain vreid seg unna: skal eg vakta bror min? Det er så likt oss. Ansvaret for livet vårt vil me ikkje ta. Nå lyder domsordet: du er bannlyst, v. 11. Og så gjekk Kain bort frå Herrens åsyn, v. 16.

.

  f) Kain kom likevel med ei vedkjenning, v. 13: Mi misgjerning er større enn eg kan bera, eller straffa er så stor (NO 78). Då meinte han: fylgjene var synda var store. Og dei kunne han ikkje bera. Det var konsekvensen av sitt liv han ikkje likte.  Men han angra ikkje sjølve synda, at han hadde gjort galt både mot Gud og broren. Han var truleg glad for at Abel var borte.

.

  Kva skulle Kain ha gjort? Han skulle erkjent - at han var skuldig til å døy og bede om nåde for sitt liv. Det er vegen til frelse. 1. Joh. 1, 9. Sml. Juda v. 11 og 1. Joh. 3, 12. – Har du gått den? Eller er du ein slektning av Kain? Det er ennå rom hjå Jesus!

.

231) 1. Mos. 4, 26.

Bøna byrjar.

231) 1. Mos. 4, 26.

--------------------

.

  Dette hende etter syndefallet. Då var det behov for å ropa til Gud. Seinare ser me at andre og gjorde det, t.d. Abraham 12,8; 13,4.

.

  Men dette er første gong at bøna er nemnd i Bibelen. Seinare har Guds folk vore eit bedande folk. Ja, kvar menneske på jord er eit bønemenneske. Spørsmålet er kven dei ber til.

.

  Nå kan det vere trong til fornying nett av bønelivet vårt. Som i Israel er det fråfall frå den levande Gud. Dei gløymde Gud. Jeremias sa: Forny våre dagar så dei blir som før.. Klag. 5, 21.

.

  Korleis er vårt bøneliv nå? Treng det fornying? Begynte du ein gong som eit bønemenneske? Men - korleis gjekk det? vart det rituale utan verkeleg trong og liv. Er bøna vår glede, forvent­ning - eller berre plikt? Du veit me ser ikkje på klokka når me er hjå koselege vener der me likar oss. Det skjer derimot i ein kjedeleg skuletime eller foredrag o.a.

.

  Me høyrer ofte når det er tale om bøn: Eg har prøvd, men det vart mislukka. Det nyttar ikkje for meg å be. Eg har gått trøytt. Det skjer ikkje noko, me får ikkje svar.

.

  Med det er ein av dei viktigaste skansar tapt i kampen mot Djevelen. Den vonde kan då lett innta deg.

.

  Me ser t.d. ved talen om rustningen i Ef.6, 18 at bøna er nemnd. Me skal kle oss i heile rustningen, og heile tida vere i bøn: idet de ber - alltid. Så legg han til: og for meg. Me skal be med all bøn og påkalling og vere årvakne i bøna med all trott og bøn for alle...

.

  Er det vårt bøneliv? Kjære kristne ven: lat oss stilla spørsmå­let inn i samvitet vårt: korleis er eigentleg vårt bøneliv når me samanliknar det med Guds ord? Me treng ikkje bli loviske om me stiller slike spørsmål. Det er ein del av ransakinga og dermed fornyinga.

.

  Me finn fleire slag bøn i Guds ord. Lat oss vere stille for dei ei stund.

.

  1. Naudrop.

Det er den bøna der det er om å gjera. Du må ha svar. Snart. Det er viktig. Sjå Luk. 18, 1-8. Det må vere dette David meiner i Salme 50, 15: kalla på meg den dag du er i naud. Når me får ein slik nødens dag, blir det også nødrop i hjarta.

.

  a) Dette gjeld bøn og frelse - frå eit brennande helvete og den evige dom. Og så bli berga inn i den salige himmel der Guds kjærleik rår. Som når du er på eit skipsvrak ved forlis. Då diskuterar du ikkje med menneske om korleis det best kan skje eller kven du vil blir berga av. Det er berre ein ting som er viktig då: du må til lands. Og når det blir naud i di sjel og du ser di synd kor ho stenger for Gud, kjem ropet i sjela: Herre, frels, eg går under. Salme 107. Salme 42,1.

.

  b) Slik er det og i all den naud me kan møta. Det kan vere sjukdom, sorg eller anfekting. Hvis det verkeleg er om å gjera for deg, går du inn til Gud og seier: skje din vilje. Men mange søkjer først og fremst og berre menneskeleg hjelp. Bøna blir berre ein klage til Gud eller diskusjon om kor urettvist alt er for deg. Den rette bøna aksepterar Guds veg og plan. Hvis me stansar her, blir ikkje bøna det den var tenkt til.

.

  2. Forbøn.

Dette er bøn for andre - både dei som aldri kan be rett avdi dei er ufrelste og heidningar, og for Guds folk. Her er ingen som Jesus sjølv som endå bad for sine fiendar i dødsstunda. Gud tilgje dei, for dei veit ikkje kva dei gjer, sa han. Og me ser at den kristne Stefanus hadde lært den same bøn (Apg. 7). Slike bønemenneske grip tak i Guds lovnadar for dei som har vraka dei. Det er arbeidet i bønelivet. Stefanus viser oss at me kristne bør kome dit at me liknar og elskar folket. Det er urett av oss å kasta frå oss eit menneske som ser forherda ut. Kva veit me om det?

.

  a) Me kan be for våre kjære, slekt og vener og naboar. Dei ligg oss nærast på hjarta. Kanskje er det vanskelegast å tala med desse om Gud. Då har me vegen opp til Gud med dei. Her er vår daglege misjonsmark i andaktsstunda vår og elles om dagen. Nemn dei ved namn og tigga Gud og forlenga nådetid.

.

  b) Me kan be for misjonen - for forkynnerar og leiarar. Her kan me leggja bygd og by fram for nådetruna og be om gjestingstid over landet. Her er mange trøytte kristne og. Kan me ikkje nemna dei for Gud. For alle dei heilage, sa Paulus. Ef. 6, 19.

.

  c) Misjonærar og nasjonale evangelistar ute på felta er og bøneemne. Me som ikkje kan reisa ut kan vera misjonær på kne. Dei er vårt ansvar på den måten. Her er verkeleg oppgåver nok for einkvar bønekristen. Kor mykje me har svikta på dette feltet?

.

  d) Nokre gonger får me "minningar" utanom det vanlege. Me skal ikkje vere overspente her. Men den som lever nær sin Frelsar vil utvilsamt merka når nokon er i serleg naud og me må inn i ei bønestund. Far min skreiv til meg om det ein gong. Han var sers nøktørn i all si ferd og let seg sjeldan rive med av stemning. Men ein gong var eg i ei spesiell naud der eg ikkje visste kva eg skulle gjera. Det var strid med andre kristne, og eg såg ingen utveg. Då fekk eg brev ein dag frå far. Han skreiv han vart slik minna om meg ei natt han ikkje fekk sova. Han måtte be for meg slik at eg vart utløyst.  Han visste ingen ting om det eg streid med. Men Gud hadde minna han om det. Då eg seinare kom heim, kom dette opp og han fekk svar på kvifor han kjende slik naud den natta.

.

  Lat oss lage bønelister over dei me skal be for, for ikkje å gløyme dei. Det er ei god påminning om ei slik teneste.

.

  3. Takk

er ein del av bøna. Den, sa dei gamle, held døra open. Paulus seier slik: Ver trottuge i bøna, så de vaker i henne med takkseiing, Kol. 4,1. Har du ikkje noko å takke for? Ta til og noter ned dei ting du kjem på som Gud har gjeve deg. Lag liste over alle velgjerningane Gud har synt deg. Lista blir kanskje lenger enn du hadde tenkt.

.

  4. Lovprising og tilbeding

er me lite vane med i vår samanhang. Men det står ofte om det i samband med bøn. Etterat det er tale om å be i nauda, seier David: og du skal prise meg. Salme. 50, 15. Då takkar me ikkje berre Gud for det me får, men for kva Han er. Me har lov til å prisa Jesus for all hans nåde mot oss. Gud er god mot sine, ja mot heile verda. Det treng ikkje bli overåndeleg og ekstatisk av den grunn. Det har med bøn i Anden å gjera (Jud. 20) og eit takksamt sinn for den store, store frelsa frå Gud.

.